یکی از محوری ترین مسائل قرآن کریم، توجه به احسان و نیکوکاری و انفاق در راه خدا است که بیش از ۱۰۰ آیه درباره این موضوعات نازل شده است .احسان و نیکوکاری مانند نماز گاهی لازم است آن را آشکارا و در ملاء عام انجام داد و گاهی نیز باید مخفی باشد تا ریا محسوب نشود؛ بنابراین آنچه در احسان و نیکوکاری اهمیت دارد خلوص نیت برای خداوند است.
آیاتی همچون
الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ (البقرة:۲۷۴)
تاکید دارد که از جمله عباداتی که می توان پنهانی و ظاهری انجام داد، همین انفاق، احسان و نیکوکاری است.
الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیؤْتُونَ الزَّکاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ
همانها که نماز را بر پا می دارند، زکات را ادا می کنند، و به آخرت یقین دارند.
أُوْلَئِک عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ وَ أُوْلَئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ
آنها بر طریق هدایت پروردگارشان هستند، و آنهایند رستگاران
آری نیکوکاران با خدای خویش به وسیله نماز در ارتباطند و با بندگان خدای مهربان به وسیله پرداخت زکات و انفاق و کمک به مستمندان ارتباط نیکو دارند و قلبهایی سرشار از یقین به آخرت. این چنین بندگانی رستگارانند..
و یُطعِموُنَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسکیناً و یَتیماً و أسیراً ، إنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللَّهِ لا نریدُ مِنکُم جَزاءً و لاشُکُوراً
و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک میدهند. “ما برای خشنودی خدا است که به شما میخورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمیخواهیم.
مهمترین رکن و اصل انفاق در نظر داشتن رضای خداوند است که اگر نباشد دیگر انفاق محسوب نمی شود.
خدمت به خلق خدا، در فرهنگ تعالیم قرآن و عترت، ارزش و ثواب فراوانی دارد لذا می‌طلبد گرهگشایى و رفع نیاز از نیازمندان و برادران دینى تبدیل به یک ارزش و یک فرهنگ عمومى شود. چنان‌که امام علی(ع) در این باره به کُمیل مىفرماید: «اى کمیل به خانوادهات دستور ده در تحصیل مکارم اخلاق بکوشند و حتى در تاریکی‌هاى شب به برآوردن حاجات مردم و رفع گرفتارىهاى آنها بپردازند، سوگند به خدائى که جانم در دست اوست، هیچکس بر دل انسان مؤمنى سرور و شادمانى وارد نمىکند مگر آن‌که خدا از این عمل خیر یعنى سرور و شادمانى، مایه لطفى مىآفریند که در موقع نزول بلا و به هنگام گرفتارى سریع‌تر از سیلاب در سراشیبى، به یارى او مىرسد و او را نجات مىدهد.
قرآن مى فرماید ؛ ( تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرّ ) : واجب است که در کارهاى خیر به یکدیگر کمک کنید. حمایتهای مردمی به افراد نیازمند، کودکان بی سرپرست، ایتام و کسانی که دست یاری دراز کرده اند.
قرآن همچنین مى فرماید: ( إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ ؛خدا احسان شدگان را دوست مىدارد .) و چقدر خوب است که انسان محبوب خدا باشد . خیلی وقت ها در زندگی کارهایی را می کنیم که خدا از ما راضی باشد بد هم نیست اما اگر مىخواهیم خدا از ما راضى باشد ، خدا مىفرماید : به همدیگر خدمت کنید تا خدا دوستتان داشته باشد .
در آیه هفت سوره طلاق در این رابطه آمده است:
لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرًا؛
بر توانگر است که از دارایى خود هزینه کند و هر که روزى او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده خرج کند خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمىکند خدا به‌زودى پس از دشوارى آسانى فراهم مىکند.
